1 Eylül 2013 Pazar
Seçki ərəfəsi bahalaşma başlayıb
Dövlət Statistika Komitəsinin
məlumatları da bütün sektorlar üzrə qiymət artımlarının olmasını
təsdiqləyir; hökumət üçün narahat seçki olanda monopolistlər aktivləşir
və süni bahalaşma yaradırlar
Prezident
seçkisi yaxınlaşdıqca bazarlarda qiymətlər artmağa başlayıb. Düzdür,
qiymət artımları təkcə prezident seçkisi ilə bağlı deyil. Ölkə üzrə
bahalaşma ilboyu müşahidə edilir. Ancaq 2 amil seçki ərəfəsi qiymətlərin
artımın xüsusilə təsir edir. Birincisi, seçki ilə bağlı məvacib və
təqaüdlərin artırılması, ikincisi siyasi proseslərin canlanmasından
istifadə edən monopolistlərin aktivləşməsi.
Öncə seçkidən asılı olmayan amillər
barədə. Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, bu ilin
əvvəlindən ölkədə sənaye məhsullarının istehsalçı qiymətləri indeksi
əvvəlki aya nisbətən 4,1 faiz artıb. Bu dövrdə mədənçıxarma sənayesi
bölməsində istehsalçı qiymətləri metal filizlərinin hasilatı üzrə 2,5
faiz, daş, qum, çınqıl, duz və digər mədənçıxarma sənayesi məhsullarının
hasilatı 0,3 faiz ucuzlaşsa da, xam neft və təbii qaz hasilatı 4,8 faiz
bahalaşıb. Eyni zamanda kimya sənayesi 2,8 faiz, dəri və dəri
məmulatlarının, ayaqqabıların istehsalı və metallurgiya sənayesi 2,2
faiz, toxuculuq sənayesi 1,6 faiz, kağız və karton istehsalı 1,2 faiz,
geyim istehsalı 0,9 faiz, neft məhsullarının istehsalı 0,8 faiz, mebel
istehsalı 0,3 faiz, kompyuter və digər elektron avadanlıqların
istehsalı, həmçinin avtomobil və qoşquların istehsalı üzrə isə
istehsalçı qiymətləri 0,1 faiz bahalaşıb.
Dövlət Statistika Komitəsinin məlumatına görə, əhaliyə göstərilən
pullu xidmətlərin qiymət və tarifləri isə 0,1 faiz bahalaşıb. İyul ayı
ərzində unun, qarabaşaq yarmasının, qoyun ətinin, təzə balığın,
pasterizə olunmamış üzlü südün, sterilizə olunan üzlü südün, günəbaxan
yağının və s. məhsullarının qiymətlərində bahalaşma müşahidə olunub.
İyul ayında əhaliyə göstərilən pullu xidmətlərdən beynəlxalq və MDB
reysləri üzrə hava sərnişindaşıma nəqliyyatı və ölkədən kənara
dəmiryolu nəqliyyatı ilə sərnişindaşıma tariflərində bahalaşma müşahidə
olunub.
Azərbaycanda tikinti işlərində də qiymətlər bahalaşıb. Statistika
Komitəsinin məlumatına görə, 2013-cü ilin II rübündə tikinti işlərində
qiymətlər əvvəlki rübə nisbətən 0,2 faiz bahalaşıb.
Rüb ərzində yerüstü tikililər bölməsində 0,3 faiz bahalaşma, yol və
körpü tikintisində isə 0,3 faiz ucuzlaşma müşahidə edilmişdir. Cari
ilin II rübündə yerüstü tikililərdən yaşayış evlərinin tikintisi üzrə
qiymətlər 0,4 faiz, sosial təyinatlı binaların tikintisi üzrə qiymətlər
0,2 faiz bahalaşmış, istehsal təyinatlı obyektlərin tikintisi üzrə isə
qiymətlər 0,5 faiz ucuzlaşıb.
Rüb ərzində yaşayış evlərindən 5 mərtəbəyə qədər yaşayış evlərinin
və 6 və çoxmərtəbəli yaşayış evlərinin tikintisi üzrə qiymətlər 0,4
faiz, sosial təyinatlı binalardan inzibati binaların inşası və
ümumtəhsil məktəblərinin tikintisi üzrə qiymətlər 0,2 faiz bahalaşıb,
istehsal təyinatlı obyektlərdən sənaye obyektlərinin tikintisi üzrə isə
qiymətlər 0,5 faiz ucuzlaşıb.
Mənzil satışı bazarında da ciddi bahalaşma qeydə alınıb. Paytaxtda
davam edən kütləvi söküntü işləri bazarda yeni alıcı qruplarının ortaya
çıxmasına səbəb olub. Bu isə bazarda tələbin artmasına və qiymətin
bahalaşmasına rəvac verib.
Bazarda davamlı monitorinqlər aparan “Əmlak Bazarı İştirakçıları”
İctimai Birliyinin məlumatına görə, iyul ayında paytaxtın ilkin mənzil
bazarında qiymətlər artıma meylli olub. Bakıda bazara təklif edilən yeni
tikililərdə bir kvadratmetr üzrə orta qiymət göstəricisi iyun ayındakı
884,1 manata qarşı 0,3 faiz artaraq 886,5 manat təşkil edib.
Ötən rübün müvafiq dövrü ilə müqayisədə qiymət dəyişməsi 2,6 faiz,
ötən ilə nisbətdə isə 11,3 faiz artımla yadda qalıb. Bu ilin əvvəli ilə
müqayisədə qiymət 5,6 faiz artıb.
Göründüyü kimi, ilin əvvəlindən başlayaraq bahalaşma tendensiyası
cüzi istisnalarla iqtisadiyyatın demək olar ki, bütün qollarını əhatə
edir. Özü də sadalanan rəsmi göstəricilərdir. Müstəqil ekspertlər isə
real artımların rəsmi göstəricilərdən ən azı 2 dəfə çox olduğunu
bildirirlər. Seçki ərəfəsində isə bahalaşmaya rəvac verəcək bəzi
qərarlar qəbul edilib. Söhbət büdcə təşkilatında işləyənlərin
məvaciblərinin və pensiyaçıların təqaüdlərinin artırılmasından gedir -
dövriyyədə pul kütləsinin artımı inflyasiya riski yaradır. Düzdür,
məvaciblər cəmi 10 faiz artırılıb və normalda qiymət artımlarına elə də
ciddi təsir etməməlidir. Ancaq artımdan istifadə edən monopolistlər
dərhal qiymət artımlarına qərar verirlər ki, yeri gələndə bunu
artımlarla bağlı olduğunu arqumentləşdirə bilsinlər.
Seçki dövründə qiymət artımına təsir edən ikinci amil
monopolistlərin aktivləşməsi ilə bağlıdır. Siyasi elitanın diqqəti seçki
prosesinə yönəldiyindən monopolistlərə nəzarət zəifləyir və ikincilər
bundan faydalanaraq bazarda qiymətləri bahalaşdırırlar. Xüsusilə hökumət
üçün narahat seçki olanda monopolistlər daha aktiv olurlar. 1998 və
2003-cü ilin prezident seçkisi, 2000 və 2005-ci ilin parlament seçkisi
dövründə də belə olmuşdu. Bu gün də eyni tendensiya özünü büruzə verir.
Böyük ehtimalla seçki bitənə və hökumət yenidən formalaşana qədər proses
(seçkinin nəticəsindən asılı olmadan Konstitusiya Məhkəməsi Mərkəzi
Seçki Komissiyasının qərarını təsdiqlədikdən sonra hökumət avtomatik
olaraq buraxılır və yenidən formalaşır) davam edəcək.
